Για άλλη μία φορά τα σενάρια εξόδου της Ελλάδος και από την κοινή νομισματική ένωση (Ευρωζώνη) δίνουν και παίρνουν. Τα σενάρια εξόδου από την Ευρωπαϊκή Ένωση επίσης αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους. Πλήθος είναι οι αναφορές στα διεθνή μέσα, πάμπολλες οι δηλώσεις Ευρωπαίων και Ελλήνων πολιτικών και αξιωματούχων. Η παραφιλολογία, συνωμοσιολογία βρίσκεται στο απόγειο και οι Έλληνες πολίτες απορούν, ανησυχούν ή προετοιμάζονται για την αυριανή μέρα.
Η κατάσταση σήμερα
Με λίγα λόγια, το Ελληνικό κράτος χρεοκόπησε μετά από χρόνια κακοδιαχείρισης, διαφθοράς νεποτισμού και ενός άκρατου κρατισμού που εφαρμόστηκε από ένα φαύλο πολιτικό σύστημα. Οι συνέταιροι μας προθυμοποιήθηκαν να μας δανείσουν και να μας βοηθήσουν (με όρους) να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες.
Όμως την βοήθεια αυτή την έδωσαν να την διαχειριστούν τα ίδια φαύλα πρόσωπα και κόμματα που προκάλεσαν αρχικά το πρόβλημα. Είναι σαν να έδινε η Δυτική Γερμανία χρήματα στον Ερικ Χόνεκερ της Ανατολικής Γερμανίας και να του έλεγε αναμόρφωσε την χώρα σου, κατάργησε τους Στάζι και έλα να ενωθούμε. Όπως ήταν φυσικό πολλοί αντέδρασαν σε αυτή την λογική και ταύτισαν την Ελληνική πολιτική φαυλότητα με την Ευρωπαϊκή προοπτική και πολιτική.
Λαϊκιστές πολιτικοί από τους οποίους το Ελληνικό πολιτικό σύστημα γεννάει πολλούς άδραξαν την ευκαιρία. Η έλλειψη ορθολογιστικού διαλόγου που τα περισσότερα κόμματα χρόνια τώρα προωθούσαν απέδωσε. Το πραγματικό δεν διακρίνετε πλέον από το φανταστικό. Τα σενάρια συνωμοσίας εκτόπισαν την κοινή λογική. Οι πολίτες θέλοντας να τιμωρήσουν την πολιτική φαυλότητα, ίσως και τον εαυτό τους που την στήριξε, στράφηκαν στα αυτοκαταστροφικά άκρα. Με την σειρά της η Ευρώπη έθεσε το δίλημμα «΄Η μέσα στην Ευρώπη με τους όρους μας ή έξω».
Η υπόθεση της μπλόφας
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα ενάντια στο Ευρωπαϊκό τελεσίγραφο είναι ότι η Ευρώπη μπλοφάρει. Ας το εξετάσουμε.
Όσοι παίζουν πόκερ γνωρίζουν τι σημαίνει μπλόφα και πως γίνετε. Η ίδια μπλόφα δεν μπορεί να γίνει από περισσότερους από 1-2 παίκτες. Η Ευρωζώνη δεν είναι μία οντότητα αλλά αποτελείται από 17 χώρες μέλη. Το να θεωρούμε πως 10-16 χώρες συμφωνήσαν να μπλοφάρουν μαζί με πολλούς επιτρόπους, πρωθυπουργούς και άλλους πολιτικούς είναι θεωρία συνωμοσίας. Εδώ και 3 χρόνια από τότε που ξέσπασε η κρίση, οι 17 δεν έχουν κατορθώσει να δώσουν λύση στο Ελληνικό πρόβλημα (2% του ΑΕΠ της Ευρώπης) και ως δια μαγείας συμφώνησαν να μπλοφάρουν; Η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική.
Η Ελλάδα με τις συνεχείς παλινδρομήσεις έχει επιδείξει μεγάλη οικονομική αλλά κυρίως κοινωνική και πολιτιστική αδυναμία να αποδεχθεί την Ευρωπαϊκή προοπτική. Σιγά σιγά οι Ευρωπαίοι εταίροι μας κατανοούν ότι το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι χρηματοοικονομικό κατά βάση. Η κρίση στην Ελλάδα δεν προκλήθηκε από τις παγκόσμιες χρηματοοικονομικές ανισότητες ή από κακές τραπεζικές πρακτικές. Αυτό δεν ήταν ξεκάθαρο σε πολλούς Ευρωπαίους όταν υπέγραψαν το πρώτο πακέτο διάσωσης και μνημόνιο. Ούτε ήταν γνωστός ο βαθμός διάλυσης και σήψης του κρατικού μηχανισμού. Τώρα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Έχει αρχίσει να διαμορφώνεται η ιδέα πως ίσως να ήρθε η ώρα να σταματήσουν να ασχολούνται με την Ελλάδα, να βάλουν ένα τέλος, ένα πάτο στην ζημία και να προσπαθήσουν να σώσουν την Ισπανία και τις άλλες χώρες που και θέλουν την βοήθεια και προσπαθούν και δεν έχουν υπαρξιακά προβλήματα τύπου «ἀνήκωμεν ἢ όχι εἲς τήν δύσην». Δεν είναι τυχαίο πως αυτό που ακούμε όλο και πιο συχνά από Ευρωπαϊκά χείλη είναι ευχολόγιο. Όλοι μας εύχονται να μείνουμε στο Ευρώ. Σαν τον παπά που κοινωνεί μελλοθάνατο.Έχει λοιπόν αρχίσει να διαμορφώνετε μία δυναμική που θέλει το Ελληνικό κράτος εκτός Ευρωπαϊκού προσανατολισμού.
Υπάρχουν πολλοί επίσης εντός της Ελλάδος που το θέλουν. Άλλοι για ιδεολογικούς λόγους και άλλοι γιατί προσδοκούν με παιδική αφέλεια ότι θα κερδίσουν από αυτήν την εξέλιξη. Τα κέρδη μπορεί να είναι χρήματα ή πολιτική εξουσία ή ακόμα και αυτοϊκανοποίηση ότι πρόβλεψαν το μέλλον.
Ούτε και εδώ υπάρχει κάποια συνεννόηση ή συνωμοσία. Απλώς υπάρχει συμπόρευση ανομοιογενών και ετερόκλιτων συμφερόντων. Άλλοι φορούν το ένδυμα ενός παρανοϊκού εθνικισμού και Ελληνοκεντρισμού και άλλοι των καπιταλιστικών μονοπωλίων και της σοσιαλιστικής λαϊκής κυριαρχίας. Άλλοι απλώς θέλουν να βγάλουν χρήματα ή να μειώσουν τα χρέη τους που τώρα είναι σε ευρώ (σκληρό νόμισμα). Ο θείος πεθαίνει και άλλοι συγγενείς τρέχουν να αρπάξουν από το σπίτι τους πίνακες και τα ασημικά και άλλοι να επιβάλλουν την θέληση τους στην διαθήκη.
Το κόστος εξόδου
Ένα άλλο συχνό επιχείρημα είναι πως το κόστος εξόδου μιας χώρας από την ευρωζώνη είναι τεράστιο και για αυτό δεν θα διώξουν την Ελλάδα. Εδώ θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι καμμία χώρα δεν μπορεί να εκδιωχθεί από την Ευρώπη. Οι συνθήκες δεν προβλέπουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο παρά μόνο την αναστολή ορισμένων δικαιωμάτων στο άρθρο 7[1] και μόνο αν υπάρχει παραβίαση του άρθρου 2[2] που αναφέρεται στη δημοκρατία, ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δικαιώματα, ισότητα κ.λπ.
Η Ελλάδα λοιπόν αν θεωρήσουμε πως δεν θα κατρακυλήσει έως εκεί (παραβίαση του Άρθρου 2) μόνο αν το ζητήσει μπορεί να φύγει από την Ευρώπη ή την Ευρωζώνη. Δηλαδή έχει την δυνατότητα να ζητήσει την έξοδο από την κοινή νομισματική ένωση και το Ευρώ διότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει οικονομικά στις υποχρεώσεις τις. Ποιο θα είναι το κόστος και πως θα γίνει; Είναι σίγουρο πως πολλά κράτη αλλά και όργανα της ΕΕ έχουν κάνει την άσκηση αυτή στην περίπτωση της Ελλάδος. Είναι επίσης σίγουρο πως η διαδικασία είναι απρόβλεπτη και η κοστολόγηση δύσκολη. Όμως αν υπάρχει πολιτική βούληση στην Ευρώπη για αυτό το ενδεχόμενο τότε λύσεις θα βρεθούν. Ας δούμε τα νούμερα.
Αυτός ο υπολογισμός είναι πιο δύσκολος. Πόσα χρήματα θα χρειαστεί η Ελλάδα για να βγει από την εντατική. Και αν τα δώσει η Ευρώπη αυτά τα χρήματα η Ελλάδα θα ξεπεράσει την κρίση ή απλώς θα αναβάλλει το αναπόφευκτο για 1-2 χρόνια και μετά θα είναι ακόμα χειρότερα; Αυτές είναι οι σκέψεις πολλών Ευρωπαίων και η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα δεν βοηθά. Η Ελλάδα έχει πολλές πληγές που δεν επουλώνονται μόνο με χρήματα.
Το συμπέρασμα είναι πως αν και το χρηματοοικονομικό κόστος τυχών εξόδου της Ελλάδος από το Ευρώ για τις υπόλοιπες Ευρωπαικές χώρες είναι υψηλό δεν είναι δυσβάσταχτο. Ούτως ή άλλως δεν είναι οι πολιτικοί που θα το πληρώσουν αλλά οι φορολογούμενοι των χωρών μελών. Αν πεισθούν για την σκοπιμότητα μιας τέτοιας κίνησης στο όνομα της δικιάς τους σωτηρίας τότε οι πιθανότητες αυξάνουν. Ας μην ξεχνάμε πως αρκετές σχετικά πρόσφατες δημοσκοπήσεις σε Ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει την αντίθεση τους προς την παραμονή της Ελλάδος στην Ευρώπη.
Το κόστος μετάστασης
Το τρίτο και ίσως πιο βαρύνων επιχείρημα ενάντια στην έξοδο της Ελλάδος από την Ευρωζώνη είναι ο κίνδυνος να υπάρξει μετάσταση του προβλήματος σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Πολλοί πιστεύουν και άλλοι παρακαλούν ότι αυτό θα είναι το τέλος του Ευρωπαϊκού πειράματος. Διάσπαση της Ευρώπης, το τέλος της ηγεμονίας της Γερμανίας, η ήττα του καπιταλισμού και άλλα ωραία και ευφάνταστα. Η αλήθεια είναι πως αν η Ελλάδα έφευγε από το κοινό νόμισμα πριν από 2 χρόνια οι κραδασμοί θα ήταν ισχυρότεροι.
Τώρα και κυρίως μετά τo επιτυχημένο PSI (για ποιον ήταν επιτυχία θα το κρίνουμε στο μέλλον) δεν υπάρχει κίνδυνος στις χρηματαγορές. Έχει επίσης υπάρξει ο χρόνος να γίνουν οι αναγκαίες μελέτες και προσομοιώσεις που όμως πάντα θα είναι ελλιπείς, θεωρητικές και απλουστευτικές. Υπάρχει όμως ο πολιτικός κίνδυνος. Η αλήθεια είναι πως η αγορά ενώ έχει ποσοτικοποιήσει τον Ελληνικό χρηματοοικονομικό κίνδυνο ως αμελητέο δεν έχει και ούτε εύκολα μπορεί να μετρήσει τον πολιτικό κίνδυνο μετάστασης της κρίσης στην Ισπανία από μία πιθανή Ελληνική έξοδο.
Είναι όμως τα δύο αυτά γεγονότα συνδεδεμένα; Δηλαδή, αν αύριο η Ελλάδα έκανε ότι της λέγανε και είχε και ανάπτυξη τα προβλήματα των Ισπανικών τραπεζών θα λυνόντουσαν; Η αγορά ακινήτων της Ισπανίας θα ανέκαμπτε; Η εκτίμηση είναι πως μάλλον όχι. Για αυτό το λόγο η Γερμανία μαζί με την Γαλλία προσπαθούν να υψώσουν ένα τείχος προστασίας γύρω από την περιφέρεια. Η εκλογή του Ολαντ στην Γαλλία μάλλον θα επισπεύσει αυτήν την διαδικασία. Τα περί ανάπτυξης είναι πολιτικά ψίχουλα για τις μάζες.
Η Ισπανία όπως και η Γαλλία και άλλες χώρες τις Ευρώπης πρέπει να βρουν τρόπους να μειώσουν το έλλειμμά τους και το χρέος τους και να κάνουν διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία τους (σε πολλές περιπτώσεις παρόμοιες με αυτέ της Ελλάδος) προτού προχωρήσουν στο τύπωμα χρήματος για ανάπτυξη. Η πρόκληση για τους πολιτικούς είναι να το πουλήσουν με το πιο ανώδυνο τρόπο.
Εδώ λοιπόν ελοχεύει και ο κίνδυνος για την Ελλάδα. Αν η Ελλάδα συνεχίσει να αμφιταλαντεύεται ως προς την Ευρωπαϊκή προοπτική, η υπόλοιπη Ευρώπη ενδέχεται να αποφασίσει να τυπώσει χρήμα και να σώσει την Ισπανία και ταυτόχρονα να κάνει την κάθαρση της με την Ελλάδα. Με λίγα λόγια η Ελλάδα θα είναι ο καταλύτης που θα ωθήσει την Ευρώπη προς μία ταχύτερη συνομοσπονδιακή ένωση αλλά δεν θα λάβει μέρος σε αυτήν. Η έξοδος της Ελλάδος θα είναι και το άλλοθι της Ευρωπαϊκής πολιτικής προς τους Ευρωπαίους πολίτες και τις αγορές. Αν κάποιος δεν παει στην προπόνηση γιατί να έχει δικαίωμα να παίξει στον αγώνα.
Οι απόψεις περί διάλυσης της Ευρώπης μάλλον αποτελούν ψυχικά κατάλοιπα ορισμένων παρά εμπεριστατωμένες απόψεις. Οι πιθανότητες σίγουρα είναι μεγαλύτερες από ότι πριν 5 χρόνια αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να γίνει η ένωση πόσος κόπος και κυρίως ότι η Ευρωπαϊκή ένωση είναι όνειρο και ιδέα πολλών γενιών. Η ένωση μπορεί να έγινε με πολλά λάθη αλλά είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται και προσαρμόζεται. Στην πορεία ίσως κάποιες χώρες να μην ακολουθήσουν και κάποιες άλλες να αδικηθούν αλλά η βασική ιδέα θα επιβιώσει.
Νομικές παράμετροι εξόδου
Μέχρι την συνθήκη της Λισσαβόνας δεν υπήρχε πρόβλεψη για την έξοδο μίας χώρας μέλους από την ΕΕ. Το άρθρο 50[3] εισήγαγε αυτήν την δυνατότητα. Όμως το αρθρο 50 δεν αναφέρεται στην έξοδο από την νομισματική ένωση αλλά την έξοδο από την ΕΕ. Εδώ λοιπόν όπως είναι φυσικό οι νομικές απόψεις διχάζονται. Υπάρχουν πολλοί που προκρίνουν ως διαδικασία την πλήρη έξοδο από την ΕΕ και την επανένταξη (άρθρο 48) στην ΕΕ αλλά εκτός Ευρωζώνης και με ειδικό καθεστώς. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως η αποκοπή από το Ευρώ μπορεί να γίνει με διαπραγμάτευση για την επιλεκτική αναστολή ορισμένων άρθρων των συνθηκών.
Σε κάθε περίπτωση όμως από ότι φαίνεται τα νομικά κενά είναι μεγάλα και οι χώρες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δομήσουν την διαδικασία κυριολεκτικά στο πόδι. Και οι δύο όμως διαδικασίες είναι χρονοβόρες και δεν μπορούν να γίνουν σε μία νύχτα. Για παράδειγμα, αν γίνει με την επίκληση του άρθρου 50, χρειάζεται η θετική απόφαση του 72% των χωρων μελών (με ελάχιστο το 65% του πλυθησμού) και την σχετική απόφαση της Ευρωβουλής. Ας μην ξεχνάμε πως η είσοδος του Ευρώ πήρε χρόνια προετοιμασίας και δεν είχε ουσιαστικές αντιρρήσεις από την κοινωνία ή τα κοινοβούλια. Σε τελική ανάλυση το πρόβλημα θα λυθεί πολιτικά και οι όποιες λεπτομέρειες θα καθοριστούν στην πορεία.
Σε αυτό το σημείο η ιστορία δεν προσφέρει πολλά παραδείγματα. Παραδοσιακά οι αυτοκρατορίες ή συνομοσπονδίες (αν μπορούμε να πούμε την Ευρώπη έτσι) δεν αφήνουν οργανικά μέλη τους να φύγουν οικειοθελώς. Συχνά οι φυγόκεντρες τάσεις καταστέλλονται με την βία από το κέντρο. Στην περίπτωση της ΕΕ αυτό θα πρέπει να αποκλειστεί ως υπόθεση εργασίας. Το παράδειγμα της Σοβιετικής Ένωσης δεν είναι παρόμοιο αφού διαμελίστηκε το σύνολο και όχι μόνο ένα μέρος.
Η επιλογή της επιλεκτικής αναστολής άρθρων που αφορούν την νομισματική ένωση έχει και αυτή πλήθος νομικές επιπλοκές αλλά τουλάχιστον γλυτώνει την χώρα από την επαναδιαπραγμάτευση της εισόδου. Για παράδειγμα το δικαίωμα της επιλεκτικής αναστολής μπορεί να επεκταθεί και σε άλλους τομείς άσχετους με την νομισματική ένωση.
Η επίσπευση της διαδικασίας με μόνο την σχετική απόφαση του Συμβουλίου θα είναι προβληματική εφόσον θα αποτελεί παραβίαση των συνθηκών.
Η άλλη επιλογή της μονομερούς και χωρίς διαπραγμάτευση εξόδου της χώρας από την ΕΕ επικαλούμενη την Συνθήκη της Βιέννης είναι η πλέον επικίνδυνη και προβληματική.
Η μεγαλύτερη όμως δυσκολία που θα αντιμετωπίσει η Ευρώπη και η Ελλάδα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα χειριστεί το διάστημα από την απόφαση αίτησης εξόδου από το Ευρώ μέχρι την προσαρμογή στο νέο νόμισμα. Η περίοδος προσαρμογής μπορεί να πάρει από μερικές εβδομάδες μέχρι μήνες.
Νέα Δραχμή
Υπάρχουν πολλά ουσιαστικά αλλά και τεχνικά προβλήματα που καθιστούν την επάνοδο της Νέας Δραχμής (ή όπως αλλιώς ονομάσουμε το νέο νόμισμα) προβληματική. Όμως είναι προβλήματα που θα αφορούν την Ελλάδα και όχι άμεσα την Ευρωπη.
Τα περισσότερα ιστορικά παραδείγματα αλλαγής νομίσματος αφορούν την εξάλειψη ή καταστροφή και αντικατάσταση του παλιού νομίσματος με νέο. Δηλαδή το παλιό νόμισμα παύει να γίνεται αποδεκτό από την κεντρική τράπεζα και ως εκ τούτου το κίνητρο όλων των κατόχων είναι να το αντικαταστήσουν με το νέο όσο μικρότερη και να είναι η αξία του.
Όλες τα κράτη αναγνωρίζουν το κυριαρχικό δικαίωμα μιας χώρας (Lex Monetae) να καθορίσει το νόμισμα της, την ισοτιμία και μετατρεψιμότητα του. Στην περίπτωση του ευρώ δεν είναι έτσι. Το Ευρώ δεν θα πάψει να υπάρχει και σίγουρα θα είναι ισχυρότερο νόμισμα από την Νέα Δραχμή. Επίσης σύμφωνα με το πρωτόκολλο 24 του 3ου σταδίου της νομισματικής ένωσης το κυριαρχικό αυτό δικαίωμα εκχωρήθηκε ανεπιστρεπτί στην ΕΕ και ενώθηκε με αυτό των άλλων χωρών. Αν παραβλέψουμε και αυτό το γεγονός τότε μια αλληλουχία δράσεων θα μπορούσε να είναι (Τα παρακάτω είναι άκρως υποθετικά).
Σχεδόν σίγουρα θα χρειαστεί να επιβληθούν περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και διατίμηση σε αγαθά πρώτης αναγκης. Για αρκετό καιρό η Ελλάδα θα είναι ενα απέραντο θέατρο του παραλόγου και ίσως να χρειαστούν εκτεταμένα μετρα ασφαλείας των πολιτών, δημοσίων οργανισμών και υπηρεσιών αλλά και μεγάλων επιχειρήσεων. Οι μεγάλοι χαμένοι θα είναι οι μισθωτοί, οι καταθέτες και συνταξιούχοι και οι δημόσιοι υπάλληλοι που πλέον θα πληρώνονται σε ΝΔΡΧ και δεν έχουν ακίνητη ή αλλη περιουσία ή φυλαγμένα σε σεντούκια ευρώ. Το παράδειγμα της Αργεντινής όπου οι τραπεζικές θυρίδες ανοίχτηκαν και δολάρια μετατράπηκαν σε τοπικό νόμισμα ίσως να επαναληφθεί.
Η υποθετική περιγραφή των παραπάνω δράσεων προϋποθέτει για να επιτύχει κοινωνική γαλήνη, προγραμματισμό και οργάνωση, στοιχεία που δύσκολα χαρακτηρίζουν και διακρίνουν το Ελληνικό κράτος. Επίσης η παραπάνω περιγραφή καταστρατηγεί και παραβιάζει πολλούς από τους θεμελιώδεις κανόνες της ΕΕ. Είναι λοιπόν αρκετά πιθανόν να γίνει χρήση του άρθρου 7 και 2 και να ανασταλεί η ιδιότητα μέλους της Ελλάδος στη ΕΕ. Με άλλα λόγια η παραμονή της Ελλάδος στην ΕΕ θα καταστεί προβληματική αν η κατάσταση δεν ομαλοποιηθεί σύντομα.
Επιπτώσεις στην οικονομία
Αν η Ελλάδα κατορθώσει να περάσει την σκόπελο της μεταβατικής περιόδου τότε η οικονομικές επιπτώσεις καλές και κακές δεν θα αργήσουν να φανούν.
Το σόκ της ΝΔΡΧ και της υποτίμησης θα είναι ευεργετικό για τις Ελληνικές εξαγωγές και τον τουρισμό. Η ραγδαία μείωση του κόστους εργασίας όμως πρέπει να συνοδευτεί με άνοιγμα της οικονομίας, αλλαγές στην φορολογία και δημιουργία επενδυτικού περιβάλλοντος για την πρόσκληση επενδύσεων που θα εκμεταλλευτεί το χαμηλότερο εργατικό κόστος.
Μόνο έτσι ίσως να αποφύγουμε τον υπερπληθωρισμό. Η εισαγωγές θα γίνουν πολύ ακριβότερες και ενδέχεται να υπάρξουν ελλείψεις αγαθών. Το Ελληνικό κράτος θα πρέπει να βρει άμεσα συναλλαγματικά αποθέματα για να αγοράσει ενέργεια (πετρέλαιο) αφού το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (εισαγωγές μείον εξαγωγές) είναι 19δις κάτω. Σε αυτό το σημείο μπορεί η ΕΕ η και το ΔΝΤ να βοηθήσουν με ένα δάνειο που θα καλύψει τις άμεσες συναλλαγματικές ανάγκες της χώρας.
Το κακό σενάριο είναι η Ελλάδα να κλειστεί και να απομονωθεί. Σε αυτή την περίπτωση η πτώση του ΑΕΠ και του βιοτικού επιπέδου δεν θα αναστραφεί γρήγορα και ο κίνδυνος της κατάρρευσης του κράτους και της κοινωνίας μεγάλος. Η μετανάστευση που τόσες φορές στο παρελθόν ενήργησε σαν δικλείδα ασφαλείας θα επαναλειτουργήσει και ίσως μαζικά και άκομψα.
Συμπέρασμα
Το ενδεχόμενο η Ελλάδα να πάει σύντομα σε νέο νόμισμα ούτε αδύνατο είναι ούτε απίθανο. Το αν αυτό θα σημάνει καταστροφή ή όχι θα εξαρτηθεί από το πως θα γίνει και από την νηφαλιότητα και ψυχραιμία των πολιτών που θα χάσουν μέρος της περιουσίας τους και την ικανότητα του κρατικού μηχανισμού να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως η Ελλάδα πρέπει να δώσει την μάχη του Ευρώ και να μην μπει στην περιπετεια αλλαγής βίαιης αλλαγής νομίσματος.
Η έξοδος από το ευρώ είναι ένας πολύ ακριβός τρόπος για να μειώσει το κράτος τις υποχρεώσεις του (μισθούς, συντάξεις κλπ) διοτι τα δάνεια που έχει πάρει δεν μπορεί πλέον να τα μειώσει με νόμο (βλέπε PSI). Οι διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία θα πρέπει να γίνουν ούτως ή άλλως, Ευρώ η ΝΔΡΧ.
----------------------------------------------------------------------------------
[1] 1. Το Συμβούλιο δύναται, βάσει αιτιολογημένης προτάσεως του ενός τρίτου των κρατών μελών, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποφασίζοντας με την πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών του και κατόπιν της έγκρισης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, να διαπιστώσει την ύπαρξη σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης από κράτος μέλος των αξιών του άρθρου 2. Το Συμβούλιο, προτού προβεί στη διαπίστωση αυτή, ακούει το εν λόγω κράτος μέλος και δύναται, αποφασίζοντας με την ίδια διαδικασία, να του απευθύνει συστάσεις.
3. Εφόσον γίνει η αναφερόμενη στην παράγραφο 2 διαπίστωση, το Συμβούλιο δύναται να αποφασίζει, με ειδική πλειοψηφία, την αναστολή ορισμένων δικαιωμάτων τα οποία απορρέουν από την εφαρμογή των Συνθηκών ως προς το εν λόγω κράτος μέλος, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων ψήφου του αντιπροσώπου της κυβέρνησης αυτού του κράτους μέλους στο Συμβούλιο. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, το Συμβούλιο λαμβάνει υπόψη τις πιθανές συνέπειες μιας τέτοιας αναστολής στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις φυσικών και νομικών προσώπων.
[2] Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.
[3] 1.Κάθε κράτος μέλος μπορεί να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση, σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς του κανόνες. 2. Το κράτος μέλος που αποφασίζει να αποχωρήσει γνωστοποιεί την πρόθεσή του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υπό το πρίσμα των προσανατολισμών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Ένωση προβαίνει σε διαπραγματεύσεις και συνάπτει με το εν λόγω κράτος συμφωνία που καθορίζει τις λεπτομερείς ρυθμίσεις για την αποχώρησή του, λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο των μελλοντικών του σχέσεων με την Ένωση. Η διαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής γίνεται σύμφωνα με το άρθρο 218, παράγραφος 3, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία συνάπτεται εξ ονόματος της Ένωσης από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, μετά από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
πηγή
Με λίγα λόγια, το Ελληνικό κράτος χρεοκόπησε μετά από χρόνια κακοδιαχείρισης, διαφθοράς νεποτισμού και ενός άκρατου κρατισμού που εφαρμόστηκε από ένα φαύλο πολιτικό σύστημα. Οι συνέταιροι μας προθυμοποιήθηκαν να μας δανείσουν και να μας βοηθήσουν (με όρους) να ξεπεράσουμε τις δυσκολίες.
Όμως την βοήθεια αυτή την έδωσαν να την διαχειριστούν τα ίδια φαύλα πρόσωπα και κόμματα που προκάλεσαν αρχικά το πρόβλημα. Είναι σαν να έδινε η Δυτική Γερμανία χρήματα στον Ερικ Χόνεκερ της Ανατολικής Γερμανίας και να του έλεγε αναμόρφωσε την χώρα σου, κατάργησε τους Στάζι και έλα να ενωθούμε. Όπως ήταν φυσικό πολλοί αντέδρασαν σε αυτή την λογική και ταύτισαν την Ελληνική πολιτική φαυλότητα με την Ευρωπαϊκή προοπτική και πολιτική.
Λαϊκιστές πολιτικοί από τους οποίους το Ελληνικό πολιτικό σύστημα γεννάει πολλούς άδραξαν την ευκαιρία. Η έλλειψη ορθολογιστικού διαλόγου που τα περισσότερα κόμματα χρόνια τώρα προωθούσαν απέδωσε. Το πραγματικό δεν διακρίνετε πλέον από το φανταστικό. Τα σενάρια συνωμοσίας εκτόπισαν την κοινή λογική. Οι πολίτες θέλοντας να τιμωρήσουν την πολιτική φαυλότητα, ίσως και τον εαυτό τους που την στήριξε, στράφηκαν στα αυτοκαταστροφικά άκρα. Με την σειρά της η Ευρώπη έθεσε το δίλημμα «΄Η μέσα στην Ευρώπη με τους όρους μας ή έξω».
Η υπόθεση της μπλόφας
Ένα από τα βασικά επιχειρήματα ενάντια στο Ευρωπαϊκό τελεσίγραφο είναι ότι η Ευρώπη μπλοφάρει. Ας το εξετάσουμε.
Όσοι παίζουν πόκερ γνωρίζουν τι σημαίνει μπλόφα και πως γίνετε. Η ίδια μπλόφα δεν μπορεί να γίνει από περισσότερους από 1-2 παίκτες. Η Ευρωζώνη δεν είναι μία οντότητα αλλά αποτελείται από 17 χώρες μέλη. Το να θεωρούμε πως 10-16 χώρες συμφωνήσαν να μπλοφάρουν μαζί με πολλούς επιτρόπους, πρωθυπουργούς και άλλους πολιτικούς είναι θεωρία συνωμοσίας. Εδώ και 3 χρόνια από τότε που ξέσπασε η κρίση, οι 17 δεν έχουν κατορθώσει να δώσουν λύση στο Ελληνικό πρόβλημα (2% του ΑΕΠ της Ευρώπης) και ως δια μαγείας συμφώνησαν να μπλοφάρουν; Η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική.
Η Ελλάδα με τις συνεχείς παλινδρομήσεις έχει επιδείξει μεγάλη οικονομική αλλά κυρίως κοινωνική και πολιτιστική αδυναμία να αποδεχθεί την Ευρωπαϊκή προοπτική. Σιγά σιγά οι Ευρωπαίοι εταίροι μας κατανοούν ότι το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν είναι χρηματοοικονομικό κατά βάση. Η κρίση στην Ελλάδα δεν προκλήθηκε από τις παγκόσμιες χρηματοοικονομικές ανισότητες ή από κακές τραπεζικές πρακτικές. Αυτό δεν ήταν ξεκάθαρο σε πολλούς Ευρωπαίους όταν υπέγραψαν το πρώτο πακέτο διάσωσης και μνημόνιο. Ούτε ήταν γνωστός ο βαθμός διάλυσης και σήψης του κρατικού μηχανισμού. Τώρα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει.
Έχει αρχίσει να διαμορφώνεται η ιδέα πως ίσως να ήρθε η ώρα να σταματήσουν να ασχολούνται με την Ελλάδα, να βάλουν ένα τέλος, ένα πάτο στην ζημία και να προσπαθήσουν να σώσουν την Ισπανία και τις άλλες χώρες που και θέλουν την βοήθεια και προσπαθούν και δεν έχουν υπαρξιακά προβλήματα τύπου «ἀνήκωμεν ἢ όχι εἲς τήν δύσην». Δεν είναι τυχαίο πως αυτό που ακούμε όλο και πιο συχνά από Ευρωπαϊκά χείλη είναι ευχολόγιο. Όλοι μας εύχονται να μείνουμε στο Ευρώ. Σαν τον παπά που κοινωνεί μελλοθάνατο.Έχει λοιπόν αρχίσει να διαμορφώνετε μία δυναμική που θέλει το Ελληνικό κράτος εκτός Ευρωπαϊκού προσανατολισμού.
Υπάρχουν πολλοί επίσης εντός της Ελλάδος που το θέλουν. Άλλοι για ιδεολογικούς λόγους και άλλοι γιατί προσδοκούν με παιδική αφέλεια ότι θα κερδίσουν από αυτήν την εξέλιξη. Τα κέρδη μπορεί να είναι χρήματα ή πολιτική εξουσία ή ακόμα και αυτοϊκανοποίηση ότι πρόβλεψαν το μέλλον.
Ούτε και εδώ υπάρχει κάποια συνεννόηση ή συνωμοσία. Απλώς υπάρχει συμπόρευση ανομοιογενών και ετερόκλιτων συμφερόντων. Άλλοι φορούν το ένδυμα ενός παρανοϊκού εθνικισμού και Ελληνοκεντρισμού και άλλοι των καπιταλιστικών μονοπωλίων και της σοσιαλιστικής λαϊκής κυριαρχίας. Άλλοι απλώς θέλουν να βγάλουν χρήματα ή να μειώσουν τα χρέη τους που τώρα είναι σε ευρώ (σκληρό νόμισμα). Ο θείος πεθαίνει και άλλοι συγγενείς τρέχουν να αρπάξουν από το σπίτι τους πίνακες και τα ασημικά και άλλοι να επιβάλλουν την θέληση τους στην διαθήκη.
Το κόστος εξόδου
Ένα άλλο συχνό επιχείρημα είναι πως το κόστος εξόδου μιας χώρας από την ευρωζώνη είναι τεράστιο και για αυτό δεν θα διώξουν την Ελλάδα. Εδώ θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι καμμία χώρα δεν μπορεί να εκδιωχθεί από την Ευρώπη. Οι συνθήκες δεν προβλέπουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο παρά μόνο την αναστολή ορισμένων δικαιωμάτων στο άρθρο 7[1] και μόνο αν υπάρχει παραβίαση του άρθρου 2[2] που αναφέρεται στη δημοκρατία, ανθρώπινη αξιοπρέπεια και δικαιώματα, ισότητα κ.λπ.
Η Ελλάδα λοιπόν αν θεωρήσουμε πως δεν θα κατρακυλήσει έως εκεί (παραβίαση του Άρθρου 2) μόνο αν το ζητήσει μπορεί να φύγει από την Ευρώπη ή την Ευρωζώνη. Δηλαδή έχει την δυνατότητα να ζητήσει την έξοδο από την κοινή νομισματική ένωση και το Ευρώ διότι δεν μπορεί να ανταπεξέλθει οικονομικά στις υποχρεώσεις τις. Ποιο θα είναι το κόστος και πως θα γίνει; Είναι σίγουρο πως πολλά κράτη αλλά και όργανα της ΕΕ έχουν κάνει την άσκηση αυτή στην περίπτωση της Ελλάδος. Είναι επίσης σίγουρο πως η διαδικασία είναι απρόβλεπτη και η κοστολόγηση δύσκολη. Όμως αν υπάρχει πολιτική βούληση στην Ευρώπη για αυτό το ενδεχόμενο τότε λύσεις θα βρεθούν. Ας δούμε τα νούμερα.
- Η Ελληνική δημοκρατία χρωστάει σε ιδιώτες επενδυτές υπό μορφή ομολόγων γύρω στα 65δις Ευρώ (ονομαστική αξία). Η τιμή αγοράς όμως αυτών των ομολόγων είναι γύρω στα 13δις. Αυτό σημαίνει πως αν αύριο σταματούσαμε να τα πληρώνουμε ή ζημία των ομολογιούχων θα είναι μόνο 13δις.
- Δάνεια προς το ΔΝΤ και προς τις χώρες της ΕΕ. Εάν η Ελλάδα πάρει τις επόμενες δόσεις για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών θα χρωστάμε σε ονομαστική αξία γύρω στα 240δις. Από αυτά τα 20δις περίπου προς το ΔΝΤ θα είναι σκόπιμο να συνεχίσουμε να τα εξυπηρετούμε για να έχουμε και ένα σύμμαχο στην μοναξιά μας. Τα δάνεια αυτά εξυπηρετούνται σε πολύ χαμηλό επιτόκιο (γύρω στο 3%) και σίγουρα χαμηλότερο από αυτό που πληρώνει η Ισπανία και η Ιταλία (5-6%). Η ζημία της Ευρώπης από τους τόκους θα είναι γύρω στο στα 7-8δις το χρόνο. Το κεφάλαιο θα αρχίσουμε να το αποπληρώνουμε από το 2022 και μετά. Οποιαδήποτε περαιτέρω ελάφρυνση σε αυτό τον τομέα θα είναι πολιτικά δύσκολη. Οι περισσότερες χώρες και οι φορολογούμενοι τους ήδη ζημιώνονται για να βοηθήσουν την Ελλάδα σε αντίθεση με αυτά που διαλαλούν οι λαϊκιστές πολιτικοί. Επιπροσθέτως, όλο αυτό το χρέος βρίσκεται κάτω από αγγλικό δίκαιο και αυτό σημαίνει πως δεν μπορούμε να το διαγράψουμε μονομερώς παρά μόνο να κάνουμε στάση πληρωμών. Όταν, όποτε και αν θελήσουμε να επανενταχτούμε στην Ευρωπαϊκή οικογένεια θα πρέπει να διακανονίσουμε το χρέος αυτό με τους πιστωτές μας. Έστω και αν αυτό πάρει 100 χρόνια (το δάνειο του 1825 τακτοποιήθηκε το 1930 για παράδειγμα). Είχα γράψει παλαιότερα πως το PSI είναι δίκοπο μαχέρι και πως αν αργότερα αλλάξουμε γνώμη τότε θα είναι βάρος ασήκωτο για τις επόμενες γενιές.
- ΕΚΤ. Η ΕΚΤ η οποία εξαιρέθηκε από το PSI έχει ακόμα στην κατοχή της γύρω στα 50δις Ελληνικών ομολόγων. Δεν γνωρίζουμε τους όρους αυτών των ομολόγων και σε πια τιμή κτίσης τα έγραψε η ΕΚΤ μετά την μυστική ανταλλαγή που έκανε. Οι πιθανότητες όμως είναι ότι η ζημία για την ΕΚΤ θα είναι γύρω στα 50δις εκτός και αν μέσω του ειδικού λογαριασμού που δημιουργήθηκε, η Ευρώπη συνεχίσει να εξυπηρετεί τα ομόλογα αυτά και τα προσθέσει στο χρέος μας προς τις χώρες της ΕΕ.
- Επίσης υπάρχει η υποχρέωση της ΤτΕ προς το Ευρωσύστημα μέσω στου Target2. Αυτά υπολογίζονται σε 130δις. Δεν είναι γνωστό πως θα γίνει το σπάσιμο του Ευρωσυστήματος σε αυτή την περίπτωση. Μπορεί για παράδειγμα να χορηγήσει η ΕΚΤ δάνειο στην ΤτΕ για να αντεπεξέλθει στις υποχρεώσεις αυτές και η αποπληρωμή να γίνει σε βάθος χρόνου.
Αυτός ο υπολογισμός είναι πιο δύσκολος. Πόσα χρήματα θα χρειαστεί η Ελλάδα για να βγει από την εντατική. Και αν τα δώσει η Ευρώπη αυτά τα χρήματα η Ελλάδα θα ξεπεράσει την κρίση ή απλώς θα αναβάλλει το αναπόφευκτο για 1-2 χρόνια και μετά θα είναι ακόμα χειρότερα; Αυτές είναι οι σκέψεις πολλών Ευρωπαίων και η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα δεν βοηθά. Η Ελλάδα έχει πολλές πληγές που δεν επουλώνονται μόνο με χρήματα.
Το συμπέρασμα είναι πως αν και το χρηματοοικονομικό κόστος τυχών εξόδου της Ελλάδος από το Ευρώ για τις υπόλοιπες Ευρωπαικές χώρες είναι υψηλό δεν είναι δυσβάσταχτο. Ούτως ή άλλως δεν είναι οι πολιτικοί που θα το πληρώσουν αλλά οι φορολογούμενοι των χωρών μελών. Αν πεισθούν για την σκοπιμότητα μιας τέτοιας κίνησης στο όνομα της δικιάς τους σωτηρίας τότε οι πιθανότητες αυξάνουν. Ας μην ξεχνάμε πως αρκετές σχετικά πρόσφατες δημοσκοπήσεις σε Ευρωπαϊκές χώρες έχουν δείξει την αντίθεση τους προς την παραμονή της Ελλάδος στην Ευρώπη.
Το κόστος μετάστασης
Το τρίτο και ίσως πιο βαρύνων επιχείρημα ενάντια στην έξοδο της Ελλάδος από την Ευρωζώνη είναι ο κίνδυνος να υπάρξει μετάσταση του προβλήματος σε χώρες όπως η Ισπανία, η Ιταλία και η Πορτογαλία. Πολλοί πιστεύουν και άλλοι παρακαλούν ότι αυτό θα είναι το τέλος του Ευρωπαϊκού πειράματος. Διάσπαση της Ευρώπης, το τέλος της ηγεμονίας της Γερμανίας, η ήττα του καπιταλισμού και άλλα ωραία και ευφάνταστα. Η αλήθεια είναι πως αν η Ελλάδα έφευγε από το κοινό νόμισμα πριν από 2 χρόνια οι κραδασμοί θα ήταν ισχυρότεροι.
Τώρα και κυρίως μετά τo επιτυχημένο PSI (για ποιον ήταν επιτυχία θα το κρίνουμε στο μέλλον) δεν υπάρχει κίνδυνος στις χρηματαγορές. Έχει επίσης υπάρξει ο χρόνος να γίνουν οι αναγκαίες μελέτες και προσομοιώσεις που όμως πάντα θα είναι ελλιπείς, θεωρητικές και απλουστευτικές. Υπάρχει όμως ο πολιτικός κίνδυνος. Η αλήθεια είναι πως η αγορά ενώ έχει ποσοτικοποιήσει τον Ελληνικό χρηματοοικονομικό κίνδυνο ως αμελητέο δεν έχει και ούτε εύκολα μπορεί να μετρήσει τον πολιτικό κίνδυνο μετάστασης της κρίσης στην Ισπανία από μία πιθανή Ελληνική έξοδο.
Είναι όμως τα δύο αυτά γεγονότα συνδεδεμένα; Δηλαδή, αν αύριο η Ελλάδα έκανε ότι της λέγανε και είχε και ανάπτυξη τα προβλήματα των Ισπανικών τραπεζών θα λυνόντουσαν; Η αγορά ακινήτων της Ισπανίας θα ανέκαμπτε; Η εκτίμηση είναι πως μάλλον όχι. Για αυτό το λόγο η Γερμανία μαζί με την Γαλλία προσπαθούν να υψώσουν ένα τείχος προστασίας γύρω από την περιφέρεια. Η εκλογή του Ολαντ στην Γαλλία μάλλον θα επισπεύσει αυτήν την διαδικασία. Τα περί ανάπτυξης είναι πολιτικά ψίχουλα για τις μάζες.
Η Ισπανία όπως και η Γαλλία και άλλες χώρες τις Ευρώπης πρέπει να βρουν τρόπους να μειώσουν το έλλειμμά τους και το χρέος τους και να κάνουν διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία τους (σε πολλές περιπτώσεις παρόμοιες με αυτέ της Ελλάδος) προτού προχωρήσουν στο τύπωμα χρήματος για ανάπτυξη. Η πρόκληση για τους πολιτικούς είναι να το πουλήσουν με το πιο ανώδυνο τρόπο.
Εδώ λοιπόν ελοχεύει και ο κίνδυνος για την Ελλάδα. Αν η Ελλάδα συνεχίσει να αμφιταλαντεύεται ως προς την Ευρωπαϊκή προοπτική, η υπόλοιπη Ευρώπη ενδέχεται να αποφασίσει να τυπώσει χρήμα και να σώσει την Ισπανία και ταυτόχρονα να κάνει την κάθαρση της με την Ελλάδα. Με λίγα λόγια η Ελλάδα θα είναι ο καταλύτης που θα ωθήσει την Ευρώπη προς μία ταχύτερη συνομοσπονδιακή ένωση αλλά δεν θα λάβει μέρος σε αυτήν. Η έξοδος της Ελλάδος θα είναι και το άλλοθι της Ευρωπαϊκής πολιτικής προς τους Ευρωπαίους πολίτες και τις αγορές. Αν κάποιος δεν παει στην προπόνηση γιατί να έχει δικαίωμα να παίξει στον αγώνα.
Οι απόψεις περί διάλυσης της Ευρώπης μάλλον αποτελούν ψυχικά κατάλοιπα ορισμένων παρά εμπεριστατωμένες απόψεις. Οι πιθανότητες σίγουρα είναι μεγαλύτερες από ότι πριν 5 χρόνια αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε πόσα χρόνια χρειάστηκαν για να γίνει η ένωση πόσος κόπος και κυρίως ότι η Ευρωπαϊκή ένωση είναι όνειρο και ιδέα πολλών γενιών. Η ένωση μπορεί να έγινε με πολλά λάθη αλλά είναι ένας ζωντανός οργανισμός που εξελίσσεται και προσαρμόζεται. Στην πορεία ίσως κάποιες χώρες να μην ακολουθήσουν και κάποιες άλλες να αδικηθούν αλλά η βασική ιδέα θα επιβιώσει.
Νομικές παράμετροι εξόδου
Μέχρι την συνθήκη της Λισσαβόνας δεν υπήρχε πρόβλεψη για την έξοδο μίας χώρας μέλους από την ΕΕ. Το άρθρο 50[3] εισήγαγε αυτήν την δυνατότητα. Όμως το αρθρο 50 δεν αναφέρεται στην έξοδο από την νομισματική ένωση αλλά την έξοδο από την ΕΕ. Εδώ λοιπόν όπως είναι φυσικό οι νομικές απόψεις διχάζονται. Υπάρχουν πολλοί που προκρίνουν ως διαδικασία την πλήρη έξοδο από την ΕΕ και την επανένταξη (άρθρο 48) στην ΕΕ αλλά εκτός Ευρωζώνης και με ειδικό καθεστώς. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως η αποκοπή από το Ευρώ μπορεί να γίνει με διαπραγμάτευση για την επιλεκτική αναστολή ορισμένων άρθρων των συνθηκών.
Σε κάθε περίπτωση όμως από ότι φαίνεται τα νομικά κενά είναι μεγάλα και οι χώρες και οι κυβερνήσεις θα πρέπει να δομήσουν την διαδικασία κυριολεκτικά στο πόδι. Και οι δύο όμως διαδικασίες είναι χρονοβόρες και δεν μπορούν να γίνουν σε μία νύχτα. Για παράδειγμα, αν γίνει με την επίκληση του άρθρου 50, χρειάζεται η θετική απόφαση του 72% των χωρων μελών (με ελάχιστο το 65% του πλυθησμού) και την σχετική απόφαση της Ευρωβουλής. Ας μην ξεχνάμε πως η είσοδος του Ευρώ πήρε χρόνια προετοιμασίας και δεν είχε ουσιαστικές αντιρρήσεις από την κοινωνία ή τα κοινοβούλια. Σε τελική ανάλυση το πρόβλημα θα λυθεί πολιτικά και οι όποιες λεπτομέρειες θα καθοριστούν στην πορεία.
Σε αυτό το σημείο η ιστορία δεν προσφέρει πολλά παραδείγματα. Παραδοσιακά οι αυτοκρατορίες ή συνομοσπονδίες (αν μπορούμε να πούμε την Ευρώπη έτσι) δεν αφήνουν οργανικά μέλη τους να φύγουν οικειοθελώς. Συχνά οι φυγόκεντρες τάσεις καταστέλλονται με την βία από το κέντρο. Στην περίπτωση της ΕΕ αυτό θα πρέπει να αποκλειστεί ως υπόθεση εργασίας. Το παράδειγμα της Σοβιετικής Ένωσης δεν είναι παρόμοιο αφού διαμελίστηκε το σύνολο και όχι μόνο ένα μέρος.
Η επιλογή της επιλεκτικής αναστολής άρθρων που αφορούν την νομισματική ένωση έχει και αυτή πλήθος νομικές επιπλοκές αλλά τουλάχιστον γλυτώνει την χώρα από την επαναδιαπραγμάτευση της εισόδου. Για παράδειγμα το δικαίωμα της επιλεκτικής αναστολής μπορεί να επεκταθεί και σε άλλους τομείς άσχετους με την νομισματική ένωση.
Η επίσπευση της διαδικασίας με μόνο την σχετική απόφαση του Συμβουλίου θα είναι προβληματική εφόσον θα αποτελεί παραβίαση των συνθηκών.
Η άλλη επιλογή της μονομερούς και χωρίς διαπραγμάτευση εξόδου της χώρας από την ΕΕ επικαλούμενη την Συνθήκη της Βιέννης είναι η πλέον επικίνδυνη και προβληματική.
Η μεγαλύτερη όμως δυσκολία που θα αντιμετωπίσει η Ευρώπη και η Ελλάδα είναι ο τρόπος με τον οποίο θα χειριστεί το διάστημα από την απόφαση αίτησης εξόδου από το Ευρώ μέχρι την προσαρμογή στο νέο νόμισμα. Η περίοδος προσαρμογής μπορεί να πάρει από μερικές εβδομάδες μέχρι μήνες.
Νέα Δραχμή
Υπάρχουν πολλά ουσιαστικά αλλά και τεχνικά προβλήματα που καθιστούν την επάνοδο της Νέας Δραχμής (ή όπως αλλιώς ονομάσουμε το νέο νόμισμα) προβληματική. Όμως είναι προβλήματα που θα αφορούν την Ελλάδα και όχι άμεσα την Ευρωπη.
Τα περισσότερα ιστορικά παραδείγματα αλλαγής νομίσματος αφορούν την εξάλειψη ή καταστροφή και αντικατάσταση του παλιού νομίσματος με νέο. Δηλαδή το παλιό νόμισμα παύει να γίνεται αποδεκτό από την κεντρική τράπεζα και ως εκ τούτου το κίνητρο όλων των κατόχων είναι να το αντικαταστήσουν με το νέο όσο μικρότερη και να είναι η αξία του.
Όλες τα κράτη αναγνωρίζουν το κυριαρχικό δικαίωμα μιας χώρας (Lex Monetae) να καθορίσει το νόμισμα της, την ισοτιμία και μετατρεψιμότητα του. Στην περίπτωση του ευρώ δεν είναι έτσι. Το Ευρώ δεν θα πάψει να υπάρχει και σίγουρα θα είναι ισχυρότερο νόμισμα από την Νέα Δραχμή. Επίσης σύμφωνα με το πρωτόκολλο 24 του 3ου σταδίου της νομισματικής ένωσης το κυριαρχικό αυτό δικαίωμα εκχωρήθηκε ανεπιστρεπτί στην ΕΕ και ενώθηκε με αυτό των άλλων χωρών. Αν παραβλέψουμε και αυτό το γεγονός τότε μια αλληλουχία δράσεων θα μπορούσε να είναι (Τα παρακάτω είναι άκρως υποθετικά).
- Το Ελληνικό κράτος με νόμο δίνει την δυνατότητα στην ΤτΕ να εκδώσει ΝΔΡΧ, να ασκεί νομισματική πολιτική, να επιβλέπει τις Ελληνικές τράπεζες και να παραχωρεί ρευστότητα σε αυτές σε ΝΔΡΧ. Επίσης με νόμο παγώνει τις τραπεζικές συναλλαγές για μερικές μέρες και ανταλλάσσει όλες τις καταθέσεις Ελλήνων υπηκόων με τις Νέες Δραχμές. Η αρχική ονομαστική ισοτιμία δεν έχει καμία σημασία. Είτε είναι 1Ευρώ για 100ΝΔΡΧ είτε 1 προς 1 δεν παίζει ρόλο.
- Με άλλο νόμο μετατρέπονται όλες οι υποχρεώσεις, τα συμβόλαια και οι συναλλαγές που διέπονται από Ελληνικό δίκαιο από Ευρώ σε ΝΔΡΧ με την επίσημη ισοτιμία.
- Επειδή ενδεχομένως να μήν υπάρχουν έτοιμες τυπωμένες ΝΔΡΧ θα πρέπει με κάποιο τρόπο να βοηθηθούν οι συναλλαγές. Μία λύση είναι τα χαρτονομίσματα που ήδη βρίσκονται στις τράπεζες να επισημανθούν (σφραγιστούν) με κάποιο τρόπο. Πχ. ΕΥΡΩ ΑΚΥΡΟ-100ΝΔΡΧ. Αυτό μάλλον θα χρειαστεί και την συναίνεση της ΕΚΤ διότι τα Ευρώ είναι υποχρεώσεις της ΕΚΤ και όχι των ξεχωριστών εθνικών τραπεζών. Τυπικά κάθε χώρα της Ευρωζώνης έχει συγκεκριμένα ποσοστά στην έκδοση χαρτονομισμάτων και κερμάτων. Τα χαρτονομίσματα αν και ίδια, διαφέρουν ως προς το πρώτο γράμμα. Για παράδειγμα η Ελλάδα έχει το Υ ενώ η Γερμανία έχει Χ η Ισπανία το V κλπ. Αυτό όμως δεν μπορεί να αποτελεί διακριτικό σημάδι διότι τα χαρτονομίσματα κυκλοφορούν ελεύθερα σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι ηλεκτρονικές πληρωμές ενδεχομένως να ξεκινήσουν πιο γρήγορα αφού δεν χρειάζεται χαρτί και μελάνι αλλά απλώς η αλλαγή του προγράμματος.
- Τι θα γίνει με τις τράπεζες όμως; Τα ομόλογα που έχουν εκδώσει οι Ελληνικές τράπεζες ή άλλες ιδιωτικές εταιρείες με Ελληνικό δίκαιο θα μετατραπούν σίγουρα σε ΝΔΡΧ. Τα ομόλογα με ξένο δίκαιο σχεδόν σίγουρα θα παραμείνουν σε Ευρώ. Οι εγγυήσεις που έχουν δώσει στην ΕΚΤ για άντληση ρευστότητας θα καταπέσουν αλλά ταυτόχρονα θα μειωθούν και οι υποχρεώσεις (καταθέσεις) αφού πλέον θα είναι σε ΝΔΡΧ. Οι Ελληνικές τράπεζες έχουν επίσης αντλήσει περι τα 54δις από τον μηχανισμό Επείγουσας Αρωγής Ρευστότητας (ELA) που αποτελεί ρίσκο και υποχρέωση του Ελληνικού κράτους και άρα θα μετατραπεί και αυτό σε ΝΔΡΧ. Όσο αυξάνεται το ELA και αντικαθιστά την ρευστότητα της ΕΚΤ τόσο πιο εύκολο γίνεται η μετάβαση σε ΝΔΡΧ.
- Η ΤτΕ δεν θα είναι πλέον μέρος του Ευρωσυστήματος και θα πρέπει να τις επιστραφούν τα κεφάλαια και αποθεματικά που συνέφερε για την ίδρυση της ΕΚΤ (χρυσός, συνάλλαγμα κλπ). Έναντι όμως αυτών υπάρχουν οι υποχρεώσεις της ΤτΕ προς τις άλλες εθνικές τράπεζες μέσω του συστήματος TARGET2. Αυτές υπολογίζονται σε περίπου 130δις και είναι πολύ μεγαλύτερες από τα αποθεματικά και το αρχικό κεφάλαιο. Θα δεχθούν οι άλλες κεντρικές τράπεζες (κυρίως η Γερμανικη Ομοσπονδιακή τράπεζα) να πάρουν μια τέτοια ζημία; Πιο είναι το νομικό καθεστώς αυτού του διαζυγίου και ποιος θα το κρίνει μου είναι άγνωστο.
Σχεδόν σίγουρα θα χρειαστεί να επιβληθούν περιορισμοί στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων και διατίμηση σε αγαθά πρώτης αναγκης. Για αρκετό καιρό η Ελλάδα θα είναι ενα απέραντο θέατρο του παραλόγου και ίσως να χρειαστούν εκτεταμένα μετρα ασφαλείας των πολιτών, δημοσίων οργανισμών και υπηρεσιών αλλά και μεγάλων επιχειρήσεων. Οι μεγάλοι χαμένοι θα είναι οι μισθωτοί, οι καταθέτες και συνταξιούχοι και οι δημόσιοι υπάλληλοι που πλέον θα πληρώνονται σε ΝΔΡΧ και δεν έχουν ακίνητη ή αλλη περιουσία ή φυλαγμένα σε σεντούκια ευρώ. Το παράδειγμα της Αργεντινής όπου οι τραπεζικές θυρίδες ανοίχτηκαν και δολάρια μετατράπηκαν σε τοπικό νόμισμα ίσως να επαναληφθεί.
Η υποθετική περιγραφή των παραπάνω δράσεων προϋποθέτει για να επιτύχει κοινωνική γαλήνη, προγραμματισμό και οργάνωση, στοιχεία που δύσκολα χαρακτηρίζουν και διακρίνουν το Ελληνικό κράτος. Επίσης η παραπάνω περιγραφή καταστρατηγεί και παραβιάζει πολλούς από τους θεμελιώδεις κανόνες της ΕΕ. Είναι λοιπόν αρκετά πιθανόν να γίνει χρήση του άρθρου 7 και 2 και να ανασταλεί η ιδιότητα μέλους της Ελλάδος στη ΕΕ. Με άλλα λόγια η παραμονή της Ελλάδος στην ΕΕ θα καταστεί προβληματική αν η κατάσταση δεν ομαλοποιηθεί σύντομα.
Επιπτώσεις στην οικονομία
Αν η Ελλάδα κατορθώσει να περάσει την σκόπελο της μεταβατικής περιόδου τότε η οικονομικές επιπτώσεις καλές και κακές δεν θα αργήσουν να φανούν.
Το σόκ της ΝΔΡΧ και της υποτίμησης θα είναι ευεργετικό για τις Ελληνικές εξαγωγές και τον τουρισμό. Η ραγδαία μείωση του κόστους εργασίας όμως πρέπει να συνοδευτεί με άνοιγμα της οικονομίας, αλλαγές στην φορολογία και δημιουργία επενδυτικού περιβάλλοντος για την πρόσκληση επενδύσεων που θα εκμεταλλευτεί το χαμηλότερο εργατικό κόστος.
Μόνο έτσι ίσως να αποφύγουμε τον υπερπληθωρισμό. Η εισαγωγές θα γίνουν πολύ ακριβότερες και ενδέχεται να υπάρξουν ελλείψεις αγαθών. Το Ελληνικό κράτος θα πρέπει να βρει άμεσα συναλλαγματικά αποθέματα για να αγοράσει ενέργεια (πετρέλαιο) αφού το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (εισαγωγές μείον εξαγωγές) είναι 19δις κάτω. Σε αυτό το σημείο μπορεί η ΕΕ η και το ΔΝΤ να βοηθήσουν με ένα δάνειο που θα καλύψει τις άμεσες συναλλαγματικές ανάγκες της χώρας.
Το κακό σενάριο είναι η Ελλάδα να κλειστεί και να απομονωθεί. Σε αυτή την περίπτωση η πτώση του ΑΕΠ και του βιοτικού επιπέδου δεν θα αναστραφεί γρήγορα και ο κίνδυνος της κατάρρευσης του κράτους και της κοινωνίας μεγάλος. Η μετανάστευση που τόσες φορές στο παρελθόν ενήργησε σαν δικλείδα ασφαλείας θα επαναλειτουργήσει και ίσως μαζικά και άκομψα.
Συμπέρασμα
Το ενδεχόμενο η Ελλάδα να πάει σύντομα σε νέο νόμισμα ούτε αδύνατο είναι ούτε απίθανο. Το αν αυτό θα σημάνει καταστροφή ή όχι θα εξαρτηθεί από το πως θα γίνει και από την νηφαλιότητα και ψυχραιμία των πολιτών που θα χάσουν μέρος της περιουσίας τους και την ικανότητα του κρατικού μηχανισμού να ανταπεξέλθει στις δυσκολίες. Η προσωπική μου εκτίμηση είναι πως η Ελλάδα πρέπει να δώσει την μάχη του Ευρώ και να μην μπει στην περιπετεια αλλαγής βίαιης αλλαγής νομίσματος.
Η έξοδος από το ευρώ είναι ένας πολύ ακριβός τρόπος για να μειώσει το κράτος τις υποχρεώσεις του (μισθούς, συντάξεις κλπ) διοτι τα δάνεια που έχει πάρει δεν μπορεί πλέον να τα μειώσει με νόμο (βλέπε PSI). Οι διαρθρωτικές αλλαγές στην οικονομία θα πρέπει να γίνουν ούτως ή άλλως, Ευρώ η ΝΔΡΧ.
----------------------------------------------------------------------------------
[1] 1. Το Συμβούλιο δύναται, βάσει αιτιολογημένης προτάσεως του ενός τρίτου των κρατών μελών, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποφασίζοντας με την πλειοψηφία των τεσσάρων πέμπτων των μελών του και κατόπιν της έγκρισης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, να διαπιστώσει την ύπαρξη σαφούς κινδύνου σοβαρής παραβίασης από κράτος μέλος των αξιών του άρθρου 2. Το Συμβούλιο, προτού προβεί στη διαπίστωση αυτή, ακούει το εν λόγω κράτος μέλος και δύναται, αποφασίζοντας με την ίδια διαδικασία, να του απευθύνει συστάσεις.
3. Εφόσον γίνει η αναφερόμενη στην παράγραφο 2 διαπίστωση, το Συμβούλιο δύναται να αποφασίζει, με ειδική πλειοψηφία, την αναστολή ορισμένων δικαιωμάτων τα οποία απορρέουν από την εφαρμογή των Συνθηκών ως προς το εν λόγω κράτος μέλος, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων ψήφου του αντιπροσώπου της κυβέρνησης αυτού του κράτους μέλους στο Συμβούλιο. Ενεργώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο, το Συμβούλιο λαμβάνει υπόψη τις πιθανές συνέπειες μιας τέτοιας αναστολής στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις φυσικών και νομικών προσώπων.
[2] Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών.
[3] 1.Κάθε κράτος μέλος μπορεί να αποφασίσει να αποχωρήσει από την Ένωση, σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς του κανόνες. 2. Το κράτος μέλος που αποφασίζει να αποχωρήσει γνωστοποιεί την πρόθεσή του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Υπό το πρίσμα των προσανατολισμών του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η Ένωση προβαίνει σε διαπραγματεύσεις και συνάπτει με το εν λόγω κράτος συμφωνία που καθορίζει τις λεπτομερείς ρυθμίσεις για την αποχώρησή του, λαμβάνοντας υπόψη το πλαίσιο των μελλοντικών του σχέσεων με την Ένωση. Η διαπραγμάτευση της συμφωνίας αυτής γίνεται σύμφωνα με το άρθρο 218, παράγραφος 3, της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμφωνία συνάπτεται εξ ονόματος της Ένωσης από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, μετά από την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.
πηγή
