Tου Στάθη Ν. Καλύβα
Θυμάμαι το καλοκαίρι του 1981 σαν να είναι σήμερα. Είχα δώσει πανελλήνιες εξετάσεις και περίμενα τα αποτελέσματα με αγωνία. Ενα πρωινό πέρασα από το σχολείο μου να δω αν είχαν ανακοινωθεί.
Ηταν εκεί κάποιος κύριος, πατέρας κάποιου συμμαθητή μου, μια χαρακτηριστική φυσιογνωμία μ' εκείνο το χαμόγελο που δηλώνει πως τα ξέρει όλα. Μόλις με είδε να ψάχνω για τα αποτελέσματα, με πλησίασε και μου είπε: «Μην ανησυχείς για τις εξετάσεις. Ερχεται τώρα η αλλαγή και θα τις καταργήσει».
Η ατμόσφαιρα εκείνο το καλοκαίρι ήταν ηλεκτρισμένη. Εργαζόμουν τότε σε μια ναυτιλιακή επιχείρηση στον Πειραιά για να αποκτήσω κάποια εμπειρία και να κερδίσω ένα μικρό χαρτζιλίκι.
Σχεδόν όλοι, από τον ιδιοκτήτη και τη διευθύντρια ώς τον τελευταίο υπάλληλο, περίμεναν την έλευση της «αλλαγής» που θα τα άλλαζε όλα. Και, πραγματικά, η ζωή άλλαξε δραματικά. Η Ελλάδα του 2012 έχει ελάχιστα κοινά μ' αυτήν του 1981. Εχουν περάσει 31 ολόκληρα χρόνια άλλωστε, πώς θα μπορούσε να είναι διαφορετικά; Η Ελλάδα του 1981 ήταν ακόμη μια φτωχή χώρα, όπου οι άνθρωποι ζούσαν με μέτρο. Η αγορά ενός αυτοκινήτου ήταν από τις μεγάλες οικογενειακές αποφάσεις, όνειρο άπιαστο για πολλούς.
Και όμως, όσο κι αν τα πράγματα άλλαξαν τόσο παραμένουν τα ίδια. Το βράδυ της 18ης Οκτωβρίου, τη νίκη του ΠΑΣΟΚ ανακοίνωνε στην τηλεόραση ένας δημοσιογράφος με το παράξενο όνομα Τέρενς Κουίκ. Τριάντα χρόνια αργότερα, ο ίδιος εξελέγη βουλευτής με τους Ανεξάρτητους Ελληνες. Το 1982, ως δευτεροετής φοιτητής στο Πολιτικό Τμήμα της Νομικής Σχολής, είχα ως καθηγητή στο μάθημα του Εργατικού Δικαίου έναν νεαρό τότε μυστακοφόρο, δυναμικό στέλεχος του ΠΑΣΟΚ και άρτι αφιχθέντα από τη Γιουγκοσλαβία όπου είχε εκπονήσει διδακτορικό για την αυτοδιαχείριση. Είχε λάβει ενεργό μέρος στη νομοθεσία για την κοινωνικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων, όπως ονομάστηκε η εκχώρηση της εξουσίας στις συντεχνίες του Δημοσίου - θυμάμαι τη σχετική επίσκεψη που είχαμε κάνει στη ΔΕΗ και τις συνομιλίες μας με τα στελέχη της ΓΕΝΟΠ, μετέπειτα βουλευτές και υπουργούς του ΠΑΣΟΚ. Ο καθηγητής λεγόταν Αλέξης Μητρόπουλος. Τριάντα χρόνια μετά, ως γνωστός πια εργατολόγος, εξελέγη βουλευτής με τον ΣΥΡΙΖΑ.
Ο κόσμος έχει αλλάξει ριζικά. Πώς γίνεται λοιπόν, αναρωτιέμαι, το 2012 να έχει μια γεύση τόσο κοντινή μ' αυτήν του καλοκαιριού του 1981; Η απάντηση είναι μάλλον απλή. Οπως τότε έτσι και τώρα, οι άνθρωποι αναζητούσαν την ελπίδα. Το 1981 η ελπίδα άκουγε στο όνομα Ανδρέας Παπανδρέου. Η Ελλάδα σιγά σιγά γινόταν πιο πλούσια, αλλά οι άνθρωποι ήταν ανυπόμονοι. Η μεγάλη μάζα τής τότε «μεσαίας» τάξης επιθυμούσε να καταναλώσει περισσότερο και ο Ανδρέας Παπανδρέου, που βάφτισε τη μάζα αυτή «μη προνομιούχους», τους υποσχέθηκε τα προνόμια που ζητούσαν «εδώ και τώρα». Οι πολιτικοί του αντίπαλοι ήταν εντελώς αδύναμοι απέναντι στις υποσχέσεις αυτές.
Η μόνη τους αντίδραση ήταν η επισήμανση της δημαγωγίας του και των κινδύνων που εγκυμονούσε. Ομως, η μεγαλύτερη και πιο δυναμική μερίδα του Τύπου καυτηρίαζε τα επιχειρήματα αυτά ως «κινδυνολογία». Το ΠΑΣΟΚ θριάμβευσε και εφάρμοσε μια σειρά από πολιτικές που επέφεραν την αύξηση της κατανάλωσης, ρίχνοντας όμως την οικονομία έξω. Αναγκάστηκε τελικά να συμμαζέψει κάπως τα πράγματα και στάθηκε τυχερό γιατί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε ήδη προλάβει να πείσει τους Ευρωπαίους πως η Ελλάδα έπρεπε να γίνει δεκτή στην ΕΟΚ. Ετσι η Ευρώπη χρηματοδότησε το σοσιαλιστικό πείραμα του Ανδρέα.
Τα χρόνια πέρασαν και οι ατυχίες ξεχάστηκαν. Οπως δείχνουν όλες οι δημοσκοπήσεις, το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του 1980 πολιτογραφήθηκε ως ένα πετυχημένο πείραμα, παρά το γεγονός πως η επιτυχία του βασιζόταν σε ψευδεπίγραφα συνθήματα («Εξω από την ΕΟΚ»), στην οικονομική υποστήριξη της Ευρώπης, αλλά και στη μακροπρόθεσμη υποθήκευση των οικονομικών θεμελίων της χώρας. Τότε ξεκίνησε η τρελή κούρσα του δανεισμού που κατέληξε στη χρεοκοπία του 2010. Τότε επίσης ξεκίνησε και η εισροή του λαϊκισμού σε κάθε πτυχή της κοινωνίας. Αλλά τριάντα χρόνια είναι μια αιωνιότητα. Ποιον αφορούν πια οι ρίζες της καταστροφής;
Ο ΣΥΡΙΖΑ του 2012 είναι το ΠΑΣΟΚ του 1981. Το ΠΑΣΟΚ του 2012 είναι η ΕΔΗΚ του 1977. Και ο Σαμαράς του 2012 ετοιμάζεται να υποδυθεί τον ρόλο του Γεωργίου Ράλλη το 1981. Στον ρόλο της «Αυριανής», τα μπλογκ. Ο Τσίπρας αναβιώνει τον Ανδρέα, στο πιο νέο και πιο αμόρφωτο και επαρχιώτικο. Υπόσχεται την ελπίδα, την ανατροπή και την ευημερία. Μιλάει για εθνική ανεξαρτησία και λαϊκή κυριαρχία. Υπόσχεται ταυτόχρονα την ευημερία του ευρώ και την άρση της λιτότητας: λεφτά υπάρχουν. Οι αντίπαλοί του θα επισημάνουν τη δημαγωγία και τους κινδύνους, αλλά ποιος τους ακούει;
Υπάρχουν όμως δύο μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις δύο ημερομηνίες. Το 1981 ο κόσμος κοίταζε μπροστά. Τώρα κοιτάζει πίσω. Και η οικονομική πραγματικότητα είναι πια πολύ πιο αδυσώπητη. Ο χρόνος σήμερα τρέχει με πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες. Αν χρειάστηκαν τριάντα χρόνια για να φανούν οι συνέπειες του 1981, οι συνέπειες του 2012 θα είναι στιγμιαίες.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.
Πηγή
